Monumentuak

Proposamena: Ipar Central Parkerako monumentu erraldoia – hartz txikia (Proposed Colossal Monument for Central Park North, N.Y.C. – Teddy Bear), 1965
Koloretako eta urmargoa paper gainean
60,6 x 47,9 cm
Whitney Museum of American Art, New York
Honen dohaintza: American Contemporary Art Foundation, Inc., Leonard A. Lauder, President
© Claes Oldenburg

“Hiri batean monumentuak egitea, hiria estudiotzat erabiltzea da” —Claes Oldenburg (1)

Oldenburgen arabera, monumentuak egiteko ideia bururatu zitzaion, taxi batean zihoala, Manhattango etxeen silueta ikustean: ““Oso atsegina litzateke etxe-orratz baten tamainako untxi bat Midtown-en. Asko poztuko ziren aldirietatik untxiaren belarriak ikustean” (2). New Yorkeko Centra Parkerako Monumentu izugarri baterako proiektua New Yorkeko Central Park-eko iparralderako — Peluxezko hartza (Proposed Colossal Monument for Central Park North, N.Y.C.: Teddy Bear, 1965) marrazkiaren bidez fantasia surrealista hori hezurmamitu zuen.

Kalea lanean hiriak haren estudioa eraldatu zuten neurrian, hiria eraldatuko zuen estudioak. “Hiri batean monumentuak egitea, hiria estudiotzat erabiltzea da” esan zuen; hasieran, gainera, New York hiri berezia zen: “New York ‘gela’rik gustukoena dut, denborapasarik gogokoena. Harentzat egiten ditut jostailuak, nire hirien hiria da” (3).

“Monumentu” deitu zien lan horiei, baina ez ziren zehazki “monumentuak”; adiera hertsian behintzat: ez zuten oroigarri eginkizunik. Oldenburgek honakoa azaldu du: “gauza handi-handiei esateko hitz arrunta zen niretzat. Geroago jakin nuen, hiztegian bilatzean, ‘monumentu’ oroigarri mota bat zela. Hasieran, ez nekien, ez nuen hori buruan hitz hori erabiltzean” (4). Monumentuek ez bezala, lanok ez dira historikoak ezta politikoak, behintzat, azalean; aitzitik, satira antzekoak dira, AEBko bizimoduaren hutsaltasunaren eta zentzugabetasunaren satirak. Lanok sortzeko inspirazio-iturrietako bat izan zen Macy’s saltoki handien Esker Emate Eguneko desfilea: AEBko marrazki bizidunetako pertsonaien globo handiak eraikinen silueta atzean. Desfileak nortasun estatubatuarraren merkataritza-ezaugarrien zentzugabetasuna islatzen zuen (5).

Oldenburgi Beranduko proposamena 1922ko Chicago Tribune arkitektura lehiaketarako – Matxarda, lehenengo bertsioa [Late Submission to the Chicago Tribune Architectural Competition of 1922: Clothespin (Version One), 1967] lana egitea bururatu zitzaion Chicagora hegazkinez zihoala. Matxarda bat zeraman, estudioko oihalezko eskultura batzuk lotzeko erabilitakoa(6). Matxarda Chicagoko etxe-orratzen aurrean jartzean, leiho parean, ohartu zen “halako ezaugarri gotikoa” zuela, itxura dela-eta, eta Michigan Avenuen kaleko Chicago Tribune eraikinaren ordezko izan zitekeela pentsatu zuen (7). Marrazkiaren izenburua irakurrita, pentsa daiteke 1922ko marrazki bat dela; izan ere, urte horretan abian jarri zen Tribune dorrea eraikitzeko lehiaketa eta aurkeztutako proposamen asko eskulturaren eta arkitekturaren artean zeuden.

Oldenburgek proposatu zuen eraikinaren “hankak” beira urdinez estaltzeko eta matxardaren “malguki”etan beirategidun jatetxeak egiteko. Eraikineko pasabideek hotsak aterako lituzkete haizea tartetik ibiltzean (8). 1976an, Oldenburgek matxarda erraldoiaren ideia gauzatu zuen finean, Filadelfiako erdigunean, Centre Square plazaren kanpoaldean: ia 14 metroko altzairuzko eta altzairu herdoilgaitzeko eta herdoilkorrezko Matxarda (Clothespin) erraldoi bat ikusgai ipini zen (9).

1. Hochdörfer, Achim, eta Barbara Schröder (arg.), Claes Oldenburg: los años sesenta, Guggenheim Bilbao Museoa; Delmonico Books, Munich, 2012, 182 or.

2. Jörg Wolfert, Claes Oldenburg: The Sixties erakusketaren liburuxka, Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig Wien, Viena, 2012, 14 or.

3. Hochdörfer eta Schröder, op. cit., 179 or.

4. Ibid.

5. Jörg Wolfert, op. cit., 14 or.

6. Claes Oldenburgeta Coosje van Bruggen, Large-Scale Projects, The Monacelli Press, New York, 1994, 234 or.

7. Ibid.

8. Ibid., 233 or.

9. Ibid., 235 or.

Guztiok elkarrekin begiratu Beranduko proposamena 1922ko Chicago Tribune arkitektura lehiaketarako – Matxarda, bigarren bertsioa (1967) marrazkiari. Zer ikusten dute ikasleek? Hasieratik ohartuko dira matxarda bat dela, baina eskatu gehiago sakontzeko. Zein perspektibatik ikusten dute? Zer dago atzealdean?

Zer da deigarria matxardaren formari dagokionez? Zer ekartzen die gogora forma horrek? Nola ematen du Oldenburgek aditzera irudiaren eskala?

Matxardaren marrazki honek hiriko eraikin batek beharko lukeena irudikatzen du. Alderatu marrazkia eta etxe-orratz baten diseinua. Eskatu ikasleei matxardaren inguruan ibiltzen direla imajinatzeko. Oldenburgek pentsatu zuen matxardaren “malgukiak” jatetxe bat izango zirela eta “zuloak” pasabideak, haizea igarotzean txistu egingo zutenak. Eraikin baterako diseinu egokia al da Oldenburgen marrazkia? Zergatik?

Begiratu marrazkiaren izenburuari. Zergatik aukeratuko zuen artistak? Azaldu ikasleei Oldenburgek imajinatu zuela marrazki hori 1922an egindakoa zela, lehiaketa baterako proposamena, hain zuzen, Chicago Tribune eraikina diseinatzeko lehiaketa. Epaimahaiak zer pentsatuko zukeen haren diseinuaren ingurua? Alderatu Oldenburgen diseinua eta 1922an eraiki zenarena.

Aztertu Oldenburgen marrazkiaren atzealdea. Goialdeko xehetasunak, ezkerrean, beste etxe-orratz bat irudikatzen du; horren teilatuan meskita bat eta minarete bat dago. Garai batean Medinah Club deitzen zen eraikin hori (orain Chicagoko Intercontinental hotela da), eta aipatutako Tribune dorretik iparraldera dago. Zergatik erabaki zuen Oldenburgek xehetasun hori gehitzea, beste asko ez bazituen adierazi?

Oldenburgi objektuen itxura interesatzen zaio, baita itxura horrek gogora ekartzen diona ere, tamaina aintzat hartu gabe. Matxarda etxe-orratz neogotikoekin alderatu zuen Oldenburgek, eta haren matxardaren eskultura Filadelfian egin zuenean, batzuek Constantin Brancusiren (1876–1957) Musua (Le Baiser, 1916) lanarekin konparatu zuten —Musua hiri horretako Philadelphia Museum of Art-en ikusgai dago—(1). Zer pentsatzen dute ikasleek konparazioaz? Beste zerbaitekin lotzen dute marrazkia?

1. Ibid., 235 or.